شستی اعلام حریق (Manual Call Point یا MCP) یکی از ساده‌ترین اما حیاتی‌ترین اجزای سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق است. هدف اصلی آن فراهم کردن امکان اعلام فوری حریق توسط انسان (وقتی دتکتور خودکار عمل نکرده یا زمان واکنش حیاتی است)می‌باشد. شستی‌ها در مدل‌ها و استانداردهای مختلف تولید می‌شوند تا نیازهای ساختمان‌های تجاری، صنعتی، فضای باز، و محیط‌های خطرناک را پوشش دهند. انتخاب، نصب و نگهداری درست شستی اعلام حریق به‌طور مستقیم روی اثربخشی سیستم اعلام حریق و ایمنی ساکنان تاثیر می‌گذارد.
شستی اعلام حریق چیست؟
شستی اعلام حریق یک دستگاه سادهٔ دستی است که معمولاً در ارتفاع دسترس در راهروها، کنار در خروجی‌ها و نقاط پر تردد نصب می‌شود. با فشردن یا شکست شیشه/عنصر حساس، یک کلید (میکروسوئیچ) بسته شده و سیگنال فعال‌سازی به پنل مرکزی سیستم اعلام حریق ارسال می‌شود؛ در نتیجه آژیرها، چراغ‌ها یا سایر سازوکارهای هشدار فعال می‌گردند. از لحاظ کارکردی شستی‌ها می‌توانند «متعارف (conventional)» یا «آدرس‌پذیر (addressable)» باشند که در نوع آدرس‌پذیر، پنل دقیقاً محل فعال‌شدن را گزارش می‌دهد.
اجزای شستی اعلام حریق
شستی اعلام حریق تشکیل شده از یک میکرو سوئیچ است و یکی از اجزای سیستم اعلام حریق می باشد که با فشار دادن آن می توان دیگران را از ایجاد حریق در محیط مطلع ساخت، البته در شرایط عادی، غیر فعال بوده و فعال سازی آن به صورت دستی انجام می شود.
شاسی های اعلام حریق معمولا قرمز رنگ بوده و می توانند از جنس فلز و یا پلی کربنات باشند و ممکن است در ساختار الکتریکی آن ها از تیغه های باز و بسته اضافی برای صدور برخی فرامین استفاده شود.
انواع شستی اعلام حریق
در بازار امروز انواع مختلفی از شستی‌ها وجود دارد تا در شرایط گوناگون پاسخگو باشند. مهم‌ترین انواع عبارت‌اند از:
شستی شیشه شکستنی
این مدل دارای یک قطعه شیشه (یا عنصر قابل شکستن) است که با وارد کردن ضربه یا فشار شکسته می‌شود و تماس الکتریکی بسته می‌شود. مزیت آن سادگی و وضوح عمل (همه می‌فهمند فعال شده) است اما پس از استفاده نیاز به تعویض شیشه یا عنصر شکستنی دارد. معمولاً در محیط‌های عمومی و اداری به‌کار می‌رود.
شستی فشاری (ریست پذیر)
این نوع به‌صورت دکمه‌ای/پلاستیکی طراحی شده که پس از فشردن، قابل ریست شدن با کلید یا ابزار مخصوص است (نیاز به تعویض ندارد). برای اماکنی که احتمال اعلام اشتباه یا تست‌های مکرر وجود دارد، گزینهٔ مناسب‌تری است.
شستی اعلام حریق ضد آب
برای استفاده در فضای باز یا محیط‌های مرطوب طراحی شده‌اند؛ پُک‌های ضدآب معمولاً دارای کلاس IP بالاتر و سازهٔ محکم‌تری هستند تا در برابر باران، گرد و غبار و شرایط بیرونی دوام بیاورند. مدل‌های بیرونی اغلب LED و مقاومت برای گرم/سرد بودن محیط دارند.
شستی ضد انفجار
برای محیط‌های خطرناک (مثل پالایشگاه‌ها، محیط‌های دارای گازهای انفجاری یا گرد و غبار قابل احتراق) شستی‌های ضدانفجار یا ATEX طراحی می‌شوند تا از ایجاد جرقه جلوگیری کنند و مطابق استانداردهای ایمنی منطقه‌ای/بین‌المللی باشند. این محصولات معمولاً از فولاد ضدزنگ یا مواد خاص ساخته می‌شوند و تاییدیه‌هایی برای Zone/Division دارند.
شستی اعلام حریق توکار
شستی‌هایی که داخل دیوار یا بدنهٔ مخصوص نصب می‌شوند تا ظاهری کم‌جا و حفاظت بهتر داشته باشند؛ بیشتر در ساختمان‌هایی که ظاهر بصری اهمیت دارد کاربرد دارند. در نصب توکار معمولاً دسترسی و شیوهٔ سرویس‌دهی باید توسط نصاب مجاز در نظر گرفته شود.
شستی اعلام حریق آدرس پذیر
در سیستم‌های آدرس‌پذیر هر شستی یک آدرس منحصر‌به‌فرد دارد و در پنل مرکزی دقیقاً موقعیت فعال‌شدن نمایش داده می‌شود. این ویژگی زمان پاسخ را کاهش می‌دهد و برای ساختمان‌های بزرگ یا پیچیده (مانند بیمارستان‌ها، مراکز خرید، فرودگاه‌ها) بسیار مناسب است.
شستی اعلام حریق بی سیم
این شستی‌ها بدون سیم‌کشی مستقیم به پنل کار می‌کنند و از پروتکل‌های رادیویی امن استفاده می‌کنند. گزینهٔ خوبی برای نصب سریع، ساختمان‌های تاریخی یا مکان‌هایی که سیم‌کشی مشکل یا پرهزینه است؛ اما باید از تطابق با استانداردهای محلی و تداخل‌های رادیویی و عمر باتری مطمئن شد.
کاربرد شستی اعلام حریق
شستی‌ها برای اعلام دستی وقوع حریق در مواقع زیر کاربرد دارند: مشاهدهٔ دود یا آتش قبل از تشخیص دتکتورها، در طول مانورها یا آموزش‌ها (با رعایت قوانین)، هشدار در هنگام خطرهای غیرآتش (مانند نشت گاز در برخی طراحی‌ها) و قابلیت فعال‌سازی آلارم توسط کاربر یا امدادگر. نصب مناسب شستی در مسیرهای خروج، راهروها و نزدیک درب‌های اضطراری سبب افزایش احتمال تشخیص زودهنگام می‌شود.
نحوه عملکرد و استفاده از شستی اعلام حریق
به طور کلی شاسی های اعلام حریق قطعات فرمان دهنده محسوب می شوند. دلیل نام گذاری آن ها به شستی این است که توسط دست فعال می شوند. خروجی های شستی می توانند از نوع سیگنال، الکتریکی و مکانیکی باشند. اغلب شاسی ها برگشت پذیر هستند به این معنا که پس از فشار دادن آن در هنگام نیاز و برداشتن انگشت، دوباره توسط فنر درون خود به حالت اول باز می گردند. اما بعضی از شاسی ها که در محیط های اضطراری استفاده می شوند، برگشت پذیر نیستند و پس از برداشتن فشار، قفل می شوند و باید آن ها را توسط کلید آزاد کرد.
شستی اعلام حریق آدرس پذیر: در شستی آدرس پذیر، آدرس به طور دقیق مشخص می شود.
شستی اعلام حریق بیسیم: شستی اعلام حریق بیسیم، نیاز به سیم کشی ندارد و توسط امواج رادیویی ارتباط برقرار می کند.
شستی اعلام حریق متعارف: در شستی اعلام حریق متعارف با فشار دادن شاسی توسط افراد، ناحیه یا زون حریق مشخص می شود.
نحوه نصب شستی اعلام حریق
نصب شستی باید توسط نصاب مجاز و مطابق دستورالعمل سازنده و استانداردهای محلی انجام شود. نکات مهم:
- محل نصب: معمولاً 1.2 تا 1.4 متر از کف (ارتفاع دسترسی) و در دسترس نزدیک راه‌های خروج و در فواصل معین در راهروها.
- سیم‌کشی: برای شستی‌های متعارف به زون مربوطه وصل می‌شود؛ برای آدرس‌پذیر باید آدرس‌دهی (یا تنظیم DIP/روتاری) انجام گیرد.
- تجهیزات حفاظتی: در فضای بیرونی از مدل‌های ضدآب استفاده کنید؛ در محیط‌های خطرناک از مدل‌های ضدانفجار.
- تست پس از نصب: عملکرد میکروسوئیچ، اتصال به پنل و بازخورد LED/سیگنال باید بررسی شود.
برای جزئیات اجرایی و دیاگرام سیم‌کشی به دفترچهٔ نصب تولیدکننده و دستورالعمل‌های فنی مرجع مراجعه کنید.
نحوه ریست شستی اعلام حریق
شیوهٔ ریست به نوع شستی بستگی دارد:
- شستی شیشه‌شکستنی: معمولاً پس از فعال‌سازی باید عنصر شکستنی (شیشه یا پلاستیک) تعویض شود و سپس شستی با ابزار یا کلید مخصوص ریست شود.
- شستی فشاری (ریست‌پذیر): با کلید مخصوص یا فشار دوباره (بسته به مدل) قابل بازگردانی به حالت عادی است؛ معمولاً باید پنل مرکزی نیز ریست شود.
- شستی آدرس‌پذیر/بیسیم: پس از ریست سخت‌افزاری شستی، پنل باید ریست و وضعیت زون پاک شود. همیشه ابتدا از دستورالعمل سازنده و سیاست‌های سازمان/ساختمان پیروی کنید تا ریست اشتباهی موجب از دست رفتن اطلاعات یا نادرست شدن سیستم نگردد. جزئیات فنی مراحل در دفترچه‌های سرویس‌دهی موجود است.
مراحل تست و ریست کردن شستی اعلام حریق
- اطلاع‌رسانی: پیش از تست، ساکنین یا کاربران و نگهبانی را مطلع کنید تا هشدار اشتباه باعث وحشت نشود.
- قطع یا آماده‌سازی سیستم تست (در صورت نیاز): در بعضی ساختمان‌ها تست در حالت «تست» پنل انجام می‌شود تا همکاران اورژانسی اشتباه نکنند.
- فعال‌سازی شستی (با شیشه تست یا ابزار تست مخصوص): عملکرد میکروسوئیچ و گزارش پنل را بررسی کنید.
- ثبت نتیجه: یادداشت کنید که کدام شستی، چه ساعتی و چه وضعیتی داشت.
- ریست شستی: بسته به نوع (تعویض شیشه یا استفاده از کلید ریست).
- ریست پنل: پنل را پس از اطمینان از بازگردانی شستی به حالت عادی ریست کنید و مجدداً عملکرد آلارم‌ها و زون‌ها را بررسی نمایید.
(برای دستورالعمل‌های گام‌به‌گام فنی، دفترچه‌های نصب/تعمیر ارائه‌شده توسط سازندگان مراجعه شود).
مراحل جایگذاری و تعویض شیشه شستی اعلام حریق
- خاموش کردن برق یا قرار دادن سیستم در حالت سرویس/تست (در صورت نیاز و طبق دستورالعمل محل).
- باز کردن قاب جلویی شستی با ابزار مناسب.
- خارج کردن قطعه شیشه/عنصر شکستنی قدیمی و گذاشتن عنصر جایگزین فابریک یا سازگار. تولیدکنندگان معمولاً پک‌های جایگزین (spare glass) دارند.
- اطمینان از قرارگیری صحیح عنصر و بسته‌شدن صحیح قاب؛ بررسی وضعیت میکروسوئیچ و تماس‌های الکتریکی.
- ریست فیزیکی شستی (در صورت نیاز) و ریست پنل.
- ثبت سرویس و آماده‌سازی برای استفاده مجدد.
قیمت شستی اعلام حریق
قیمت شستی‌ها بسته به نوع، برند، قابلیت (آدرس‌پذیری، ضد انفجار، بیسیم، ضدآب)، استانداردها و کشور تولیدکننده متفاوت است. مجموعه آراد حریق ارائه دهنده بهترین کالاهای اعلام حریق با بهترین کیفیت و قیمت بوده و به سراسر ایران ارسال دارد. شما میتوانید محصولات مورد نیاز خود را از آراد حریق تهیه کنید.
خرید شستی اعلام حریق
شما میتوانید برای خرید شستی اعلام حریق از طریق سایت اقدام کرده یا با مجموعه آراد حریق در تماس باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره قبل از خرید با شماره های درج شده در سایت تماس حاصل کنید.
پرسش‌های متداول درباره شستی اعلام حریق
در ادامه به سوالات متداول در مورد شستی اعلام حریق پاسخ خواهیم داد.
آیا می‌توان شستی بیسیم را جایگزین شستی سیمی کرد؟
بله در برخی موارد؛ اما باید از تطابق پروتکل رادیویی با پنل، شرایط تداخل امواج، قدرت آنتن و استانداردهای محلی اطمینان حاصل کرد. در فضاهای حساس یا بسیار بزرگ، معمولاً سیستم سیمی قابل اطمینان‌تر است.
هر چند وقت یکبار باید شستی‌ها تست شوند؟
راهنمایی‌های استاندارد و شرکت‌های آتشنشانی محلی معمولاً توصیه می‌کنند که شستی‌ها حداقل سالی یکبار به‌صورت کامل تست و سرویس شوند؛ در اماکن خاص (بیمارستان، کارخانه‌های حساس) ممکن است دوره‌های کوتاه‌تری (سه‌ماهه یا شش‌ماهه) لازم باشد. قبل از تست، هماهنگی با مسئول ایمنی و نگهبانی ضروری است.
در صورت فعال شدن اشتباه شستی چه کار کنیم؟
ابتدا محل را کنترل کنید، در صورت عدم وجود حادثه حقیقی، شستی را ریست و پنل را پاک کنید و علت فعال‌سازی (خرابی یا خطا) را بررسی و ثبت کنید؛ در صورت تکرار خطا، شستی باید سرویس یا تعویض شود.
آیا شستی ضدانفجار الزامی است؟
فقط در محیط‌هایی که قوانین ایمنی یا استانداردهای منطقه‌ای ایجاب می‌کند (مانند مناطق Zone/Division با جو انفجاری) باید از شستی‌های دارای تاییدیه ATEX/IECEx یا معادل استفاده شود. در غیر این صورت مدل‌های استاندارد کافی هستند.
پایان‌بندی
شستی اعلام حریق قطعه‌ای ساده اما کلیدی در حلقهٔ امنیت آتش‌سوزی هر ساختمان است. انتخاب درست نوع شستی (شیشه‌ای، ریست‌پذیر، آدرس‌پذیر، بیسیم، ضدآب یا ضدانفجار)، نصب مطابق استاندارد و سرویس دوره‌ای منظم موجب افزایش احتمال کشف زودهنگام حریق و کاهش خسارت و تلفات می‌شود. پیش از خرید و نصب، نیازسنجی دقیق، مشاوره با شرکت‌های معتبر و بررسی دفترچهٔ فنی تولیدکننده را حتماً انجام دهید تا هم تطابق با قوانین محل و هم تضمین عملکرد سیستم تأمین شود.
